हामी किन मार्क्सवादी हुनुपर्दछ ? Share Tweet(पुँजीवाद आफ्नो इतिहासमै सबैभन्दा गहिरो सङ्कटमा फसेको छ । यो आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक सङ्कट विश्वभर राजनीतिक उतारचढाव तथा बढ्दो वर्गसङ्घर्षमा स्वतःस्फूर्त रुपले अभिव्यक्त भइरहेको छ । शासक वर्गले मार्क्सवादको चिहान खन्ने प्रयत्न गरेको बेला वास्तवमा यो आज जत्तिको प्रासङ्गिक कहिल्यै थिएन । यो अद्यावधिक गरिएको लेखमा एलन उडले मार्क्सवादको सार र वर्तमान समयमा यसको भूमिकाको बारेमा व्याख्या गरेका छन् ।)सन् १९९२ मा फ्रान्सिस फुकुयामाले ‘द इन्ड अफ हिस्ट्री एन्ड द लास्ट म्यान’ नामक पुस्तक प्रकाशित गरे । जुन तत्कालै ‘बेस्ट सेलर’ बन्यो । त्यसमा उनले निकै ठूलो स्वरमा समाजवाद, साम्यवाद र मार्क्सवादको अन्त्यका साथै बजार अर्थतन्त्र र बुर्जुवा प्रजातन्त्रको निर्णायक विजय भएको दाबी गरेका थिए । सोभियत सङ्घको विघटनको अर्थ त्यसपछि एउटा मात्र व्यवस्था सम्भव छ, जुन पुँजीवादी बजार अर्थतन्त्र हो र यस अर्थमा इतिहासको अन्त्य भएको छ भन्ने उनको तर्क थियो ।यो विचारलाई बजार अर्थतन्त्रको प्रस्ट सफलताले सुनिश्चित गरेजस्तो पनि देखियो । जसलाई लगत्तैका वर्षहरुमा भएको उच्चतम नाफा र लगभग बाधारहित आर्थिक वृद्धिले सुस्पष्ट गर्दछ । राजनीतिज्ञ, केन्द्रीय बैङ्क र वालस्ट्रिट (अमेरिकाको वित्त बजार) का प्रबन्धकहरु अन्ततः पुँजीवादी विकासको चक्रीय स्वरुपलाई आफूअनुकूल बनाइयो भन्ने कुरामा पूर्ण विश्वस्त थिए ।तर, यसका लागि इतिहास सजिलै तयार थिएन । त्यसपछि इतिहासको पाङ्ग्रा १८० डिग्रीको फन्कोमा घुमेको छ । फुकुयामाको पुस्तक आएको केवल सोह्र वर्षपछि नै सन् २००८ मा उत्पन्न भएको सङ्कटले विश्व पुँजीवादको विशाल इमारत (महल) लाई पतनको विन्दुमा ल्याइपुर्याइदियो । विश्वलाई सन् १९३० पछिको सबैभन्दा गहिरो सङ्कटमा धकेल्दै यसले अझै आफूलाई रसातलबाट निकाल्नका लागि सङ्घर्ष गरिरहेको छ ।फुकुयामाका प्रत्येक विश्वस्त पूर्वानुमानहरु विकसित घटनाद्वारा गलत साबित भए । सन् २००८ को सङ्कटभन्दा पहिले बुर्जुवा अर्थशास्त्रीहरु त्यो चक्रको उन्मूलन भइसकेका कारण अब कुनै पनि उच्चतम वृद्धि र गिरावट आउँदैन भनेर घमण्ड गरिरहेका थिए । उनीहरुले ‘कुशल बजार परिकल्पना’ भन्ने नयाँ आकर्षक सिद्धान्त पनि निर्माण गरेका थिए । त्यो सिद्धान्तअनुसार आफूबाहेक बजारले सबै चिजको समाधान गर्नेछ । वास्तवमा यसमा त्यस्तो कुनै नयाँ विचार थिएन । त्यो फगत जेबी से (Jean Baptiste Say) को नियममा भएको पुरानो विचारको पुनरावृत्ति मात्र हो । यसले बजार अर्थतन्त्रमा माग र आपूर्तिले एकअर्कालाई सन्तुलनमा राख्दछन् भन्छ । तसर्थ अति उत्पादनको सङ्कटलाई असम्भव चित्रण गर्दछ । मार्क्सले त्यो बकवासलाई एक शताब्दी अगाडि नै धुजा धुजा पारेर भत्काइसकेका थिए ।यो अझ बढी स्पष्ट हुँदै आइरहेको छ कि पुँजीवादले आफ्नो प्रगतिशील सम्भावनालाई क्लान्त बनाएको छ । उद्योग, विज्ञान र प्रविधिलाई विकास गर्नुको सट्टा उसले निरन्तर रुपमा कमजोर बनाइराखेको छ । हामी आर्थिक सुधारको सङ्घारमा छौँ भनेर दिइने नियमित आश्वासनहरु अब कसैले पत्याउँदैन । उत्पादक शक्तिहरु स्थिर वा गिर्दो अवस्थामा छन्, सलाईको बट्टाजस्तै कारखाना बन्द हुँदै छन् र दशौँ लाख श्रमिकहरु कामबाट निकालिएका छन् ।यी सबै लक्ष्यणहरुले के देखाउँछन् भने विश्वस्तरमा उत्पादक शक्तिहरुको विकास निजी सम्पत्ति र राष्ट्र राज्यको साँघुरो दायराभन्दा अगाडि बढिसक्यो । त्यो नै अहिलेको सङ्कटको आधारभूत कारण हो । त्यसलाई ठ्याक्कै शाब्दिक अर्थमा पुँजीवादको टाटपल्टाइले देखाइदिएको छ । सङ्कटका लक्षणहरु आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक रुपमा जहाँतहीँ आफसेआफ देखिइरहेका छन् । विशाल चिनियाँ अर्थतन्त्र, जसले विश्व व्यापारलाई बढावा दिनका लागि महङ्खवपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ, त्यो तीव्र गतिमा ह्रासतर्फ गइरहेको छ । जब कि जापान स्थिर छ । सबै तथाकथित उदाउँदा अर्थतन्त्रहरु कुनै न कुनै हदसम्म सङ्कटमा छन् । संयुक्त राज्य अमेरिका राजनीतिक तथा सामाजिक सङ्कटबाट गुज्रिइरहको छ, जसको आधुनिक समयमा अर्को कुनै नजिर छैन ।आन्ध्र महासागरको अर्को भागमा युरापेली पुँजीवाद गम्भीर सङ्कटमा छ । ग्रिसको कष्टले युरोपेली पुँजीवादको रोगी अवस्थाको सुस्पष्ट चित्र उतारेको छ । तर, पोर्चुगल र स्पेन पनि राम्रो अवस्थामा छैनन् । फ्रान्स र इटाली पनि तीभन्दा त्यति पछाडि छैनन् । युरोपेली सङ्घबाट बाहिरिने निर्णयपश्चात् बेलायत, जसलाई युरोपका सबैभन्दा स्थिर देशहरुमध्ये एक मानिन्थ्यो, आर्थिक सङ्कट, घट्दो पाउन्ड र चिरकालिक राजनीतिक अस्थिरताले उसलाई पनि गिर्दो चक्रमा पुर्याइदिएको छ ।बुर्जवा अर्थशास्त्री तथा राजनीतिज्ञका साथै सबैभन्दा माथिका सबै संशोधनवादीहरु यस सङ्कटबाट बाहिर निस्कनका लागि व्यग्रताका साथ पुनरmत्थानका सङ्केतहरुको खोजी गरिरहेका छन् । उनीहरु व्यापार चक्रको पुनर्बहालीलाई मुक्तिको रुपमा हेर्दछन् । मजदुर वर्ग र ट्रेड युनियनका नेता एवम् सामाजिक प्रजातन्त्रवादी नेताहरु यो सङ्कट अस्थायी हो भन्ने कुरामा विश्वास गर्दछन् । वर्तमान व्यवस्थामा केन्द्रको सुधार गरेर यसलाई समाधान गर्न सकिन्छ भन्ने उनीहरुको परिकल्पना छ ।तर, यो कुनै साधारण सङ्कट होइन र अस्थायी पनि होइन । यसले सम्पूर्ण प्रक्रियामा आधारभूत मोड आएको स्पष्ट सङ्केत गर्दछ । त्यो विन्दु, जहाँ पुँजीवाद ऐतिहासिक अन्तिम घडीमा आइपुगेको छ, यस अवस्थामा गर्न सकिने उत्कृष्ट अपेक्षा भनेको उच्च बेरोजगारी, लामो समयसम्मको मितव्ययिताको नीति, कटौती र गिर्दो जीवनस्तरसहितको कमजोर सुधार मात्र हो ।बुर्जवा विचारधाराको सङ्कटमार्क्सवाद सुरूमा एउटा दर्शन हो । त्यसपछि एउटा सुसङ्गत विश्व दृष्टिकोण हो । मार्क्स–एङ्गेल्सका दार्शनिक रचनाहरुमा हामी बन्द दार्शनिक व्यवस्थाभन्दा पनि भव्य अन्तर्दृष्टि र सूचकहरुको शृङ्खला भेट्दछौँ । यदि विज्ञानको पद्धतिगत शस्त्रशालामा तिनको विकास गरिएको भए त्यसले महङ्खवपूर्ण योगदान पुर्याउन सक्थ्यो । बुर्जवा विचारधाराको सङ्कट स्पष्टतः दर्शनको क्षेत्रमा भन्दा अन्यत्र कतै देखिँदैन । यसको सुरmवाती अवस्थामा, जब बुर्जवाहरु विकासको पक्षमा थिए, यो विचारधारा हब्स र लक, कान्ट र हेगेलजस्ता महान् विचारकहरु जन्माउन सफल भयो । तर, आफ्नो बुढ्यौली क्षीणताको समयमा बुर्जुवा विचारधारा ठूला विचार र विचारकहरु जन्माउन असक्षम छ । वास्तवमा यसले कुनै नयाँ विचार जन्माउने ल्याकत नै राख्दैन ।आधुनिक बुर्जवा वर्ग आफूले निर्भीक रुपमा सामान्यीकरण गर्न नसक्ने भएका कारण विचारधाराको वास्तविक अवधारणालाई अस्वीकार गर्दछ । यसकारण नै उत्तर–आधुनिकतावादीहरु विचारधाराको अन्त्यको कुरा गर्दछन् । उनीहरु प्रगतिको अवधारणालाई नै अस्वीकार गर्दछन् । किनकि, पुँजीवादमा यहाँभन्दा थप प्रगति सम्भव नै छैन । एङ्गेल्सले एक ठाउँमा लेखेका छन्, “दर्शन र वास्तविक विश्वको अध्ययनको बीचमा ठ्याक्कै त्यस्तै सम्बन्ध हुन्छ, जस्तो हस्तमैथुन र मैथुनिक प्रेमको बीचमा हुन्छ ।” आधुनिक बुर्जवा दर्शन पछिल्लोभन्दा अघिल्लोलाई रmचाउँदछ । मार्क्सवादसँग लड्ने सनकमा यसले दर्शनलाई आफ्नो खराब समय, पुरानो, जीर्ण र बन्जर विगततर्फ धकेलिदिएको छ ।द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद प्रकृति, समाज र विचारका कार्यहरुबारेको बुझाइको गतिशील दृष्टि हो । उन्नाइसौँ शताब्दीको पुरानो ढङ्गको विचारभन्दा धेरै पर असाधारण रुपमा यो प्रकृति र समाजको आधुनिक विचार हो । वस्तुलाई स्थिर, जड र जीवनरहित तरिकाबाट हेर्ने काममा द्वन्द्ववाद टाढै रहन्छ, जुन शास्त्रीय भौतिकवादको पुरानो यान्त्रिक विचारधाराको विशेषता थियो । यसले के देखाउँछ भने निश्चित परिस्थितिमा वस्तुहरु आफ्नो विपरीतका वस्तुमा बदलिन सक्छन् ।द्वन्द्वात्मक विचार अर्थात् साना परिवर्तनहरुको क्रमिक सञ्चय एउटा महङ्खवपूर्ण विन्दुमा विशाल छलाङमा परिवर्तन हुन्छ भन्ने द्वन्द्वात्मक विचारलाई आधुनिक अस्तव्यस्तता वा विशृङ्खलताको सिद्धान्त (Chaos Theory) र यसका व्युत्पादनहरुले आश्चर्यजनक रुपमा पुष्टि गरेका छन् । विशृङ्खलताको यो सिद्धान्तले लगभग सय वर्षदेखि विज्ञानमा हाबी रहेको यान्त्रिक लघुकृत नियतिवादलाई समाप्त पारिदियो । उन्नाइसौँ शताब्दीको मार्क्सवादी द्वन्द्ववाद अहिले विशृङ्खलताको सिद्धान्तले जसलाई गणितीय रुपमा व्यक्त गरेको छ, त्यसैको पूर्वानुमान थियो । त्यो वस्तुहरुबीचको अन्तरसम्बन्ध विभिन्न तङ्खव (पक्ष) तथा प्रक्रियाहरुबीचको सम्बन्धको जैविक प्रकृति हो ।‘फेज ट्रान्जिसन’ (तरल, ठोस र ग्यासको एकअर्को अवस्थामा हुने परिवर्तनहरु) को अध्ययनले समकालिक भौतिकशास्त्रको महङ्खवपूर्ण क्षेत्र ओगट्दछ । त्यहाँ यस्ता प्रकृतिका घटनाहरुको असङ्ख्य उदाहरण भेट्न सकिन्छ । परिमाणबाट गुणात्मकतामा हुने परिवर्तन सर्वव्यापक नियम हो । आफ्नो पुस्तक ‘सर्वव्यापकता (ग्दष्त्रगष्तथ)’ मा उत्तर अमेरिकी वैज्ञानिक मार्क बुचाननले यसलाई हृदयघात, हिमपहिरो, डढेलो, जनावरहरुको सङ्ख्यामा हुने घटबढ, सट्टा बजारको सङ्कट, युद्धका साथै फेसन र कलाको विचारधारामा हुने परिवर्तनजस्ता व्यापक घटनाहरुमा देखाएका छन् ।अझै रमाइलो कुरा त के छ भने यी घटनाहरुलाई गणितीय रुपमा समेत देखाउन सकिन्छ, जसलाई शक्तिको नियम भनिन्छ । यस्ता महङ्खवपूर्ण आविष्कारहरुको परिकल्पना मार्क्स–एङ्गेल्सले धेरै पहिला नै गरेका थिए । जसले हेगेलको द्वन्द्ववादलाई तर्कपूर्ण रुपमा (भौतिकवादी अर्थमा) स्थापित गरेका थिए । आफ्नो पुस्तक तर्कशास्त्रमा हेगेल लेख्दछन्, “सामान्य कारणबाट ठूला प्रभावहरु पर्नु भनेको इतिहासमा सामान्य मजाक भएको छ ।” यो ‘बटरफ्लाई इफेक्ट’ अर्थात् जटिल प्रणालीमा सानो परिवर्तनले पार्न सक्ने ठूलो प्रभावको बारेमा सुनिनुभन्दा धेरै पहिलेको कुरा हो । ज्वालामुखी विष्फोट हुनु र भूकम्प जानुजस्तै क्रान्तिहरु पनि लामो समयसम्म अन्तर्विरोधहरु बिस्तारै जम्मा हुँदै र विकसित हुँदै जाँदाका उपज हुन् । अन्ततः यो प्रक्रिया निश्चित महङ्खवपूर्ण विन्दुमा पुग्छ र आकस्मिक छलाङमा अभिव्यक्त हुन्छ ।ऐतिहासिक भौतिकवादप्रत्येक सामाजिक व्यवस्थाले के विश्वास गर्दछ भने ऊ मानवजातिका लागि अस्तित्वको एक मात्र सम्भावित अन्तिम प्रतिनिधि हो । अर्थात् यसका संस्था, यसको धर्म, यसको नैतिकता नै बोल्न सकिने अन्तिम शब्दहरु हुन् । नरभक्षीहरु, इजिप्टका पुजारी, मेरी आन्तोइनो र जार निकोलास सबैले उत्सुकताका साथ जे विश्वास गरेका थिए, त्यो यही हो । फ्रान्सिस फुकुयामाले हामीलाई विश्वस्त बनाउनका लागि देखाउन खोजेको कुरा पनि यही नै हो ।चार्ल्स डार्विनले प्रजातिहरु अपरिवर्तनीय हुँदैनन्; तिनीहरुको विगत, वर्तमान र भविष्य हुन्छ; परिवर्तन र विकास पनि भइरहन्छ भनेजस्तै मार्क्स–एङ्गेल्स के व्याख्या गर्दछन् भने कुनै एउटा निश्चित सामाजिक व्यवस्था शाश्वत रुपमा स्थायी हुने चिज होइन । समाज र प्रकृतिबीचको समरुपता अवश्य पनि मिल्दोजुल्दो हुन्छ । तर, इतिहासको सबैभन्दा सतही परीक्षणले पनि के देखाउँछ भने क्रमिकतावादी व्याख्या आधारहीन छ । प्रकृतिले जस्तै समाजले पनि लामो अन्तरालमा सुस्त र क्रमिक परिवर्तनलाई पहिचान गर्दछ । तर, त्यहाँ पनि यो गति विष्फोटक (विकास, युद्ध र क्रान्तिहरु) हुन्छ, जसमा परिवर्तनको प्रक्रिया अत्यधिक रुपमा तीव्र गतिको हुन्छ । वास्तवमा यी त्यस्ता घटना (युद्ध र क्रान्ति) हरु हुन्, जसले ऐतिहासिक विकासको मुख्य चालक शक्तिको रुपमा काम गर्दछन् ।क्रान्तिकारी परिवर्तनको मूल कारण एउटा खास तथ्यपरक अर्थमा सामाजिक व्यवस्था आफ्नो चरम सीमामा पुगिसकेको छ र पहिलेजस्तै उत्पादक शक्तिहरुको विकास गर्न असक्षम छ भन्ने नै हो । मार्क्सवादले सुरmवाती कबिला समाजदेखि आधुनिक समयसम्मको मानव समाजको विकासको पछाडि लुकेका मुख्य आधारहरुको विश्लेषण गरेको छ ।इतिहासको भौतिकवादी अवधारणाले इतिहास असम्बन्धित र पहिले कहिल्यै थाहा नभएका घटनाहरुको एउटा शृङ्खलाको रुपमा नभई स्पष्ट रुपमा बुझिएको र अन्तरसम्बन्धित प्रक्रियाको अङ्गको रुपमा बुझ्न हामीलाई सक्षम बनाउँछ । यो क्रिया र प्रतिक्रियाहरुको शृङ्खला हो । यसले राजनीति, अर्थशास्त्र र सामाजिक विकासको पूर्ण वर्णपटलाई समेट्दछ ।यी परिघटनाहरुबीचको सम्बन्ध जटिल द्वन्द्वात्मक सम्बन्ध हो । प्रायः मार्क्सवादलाई ऐतिहासिक विश्लेषणको एउटा पद्धतिको रुपमा व्यङ्ग्यात्मक नक्कलमा सीमित गरी बदनाम गराउने प्रयत्न गरिन्छ । सामान्य तोडमरोड भनेको त मार्क्स–एङ्गेल्सले सम्पूर्ण चिजलाई अर्थशास्त्रमा सीमित गरे भन्ने मात्र हो । यस्तो छाप लागेको बेतुकपनालाई मार्क्स–एङ्गेल्स आफैले धेरै पटक उत्तर दिइसकेका छन् । एङ्गेल्सले ब्लोचलाई लेखेको पत्रको अंश छ, “इतिहासको द्वन्द्ववादी अवधारणाका अनुसार इतिहासमा अन्तिम निर्धारक तङ्खव भनेको जीवनको उत्पादन र पुनरmत्पादन नै हो । योभन्दा धेरै न त मार्क्सले न त मैले नै पुष्टि गरेका छौँ । तसर्थ यदि कसैले यसलाई आर्थिक तङ्खव नै एक मात्र निर्धारक हो भनेर बङ्ग्याउँछ भने उसले उक्त विचारलाई अर्थहीन, अमूर्त र चेतनाहीन वाक्यांशको रुपमा बदल्यो भन्ने बुझ्नुपर्छ ।”कम्युनिष्ट घोषणापत्रआजको समयमा जोसुकैले पढ्न सक्ने सबैभन्दा आधुनिक र उन्नत पुस्तक कम्युनिष्ट घोषणापत्र हो । जुन सन् १८४८ मा लेखिएको थियो । यो सत्य हो कि यसमा समाविष्ट कतिपय विवरणहरु परिवर्तन हुन सक्छन् । तर, आधारभूत रुपमा कम्युनिष्ट घोषणापत्रका विचारहरु आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक, ज्वलन्त र तथ्यपूर्ण छन्, जति ती पहिलो पटक लेखिँदा थिए । तुलनात्मक रुपमा १५० वर्षभन्दा अगाडि लेखिएका बहुसङ्ख्यक किताब कमै मात्रामा ऐतिहासिक रुपले रmचिकर हुन्छन् ।यसको दाँजोमा हेर्ने हो भने हाम्रा आधुनिक ‘विज्ञहरु’, जसले हिजो मात्रै आफूले के लेखेको थिएँ भनेर आज आफैले पढे भने लज्जित हुने स्थिति पनि आउन सक्छ । घोषणापत्रको बारेमा सबैभन्दा बढी प्रभाव पार्ने कुरा के हो भने यसले जसरी अत्यन्तै आधारभूत परिघटनाहरुको पूर्वानुमान गरेको छ, त्यसले वर्तमान समयमा पनि विश्वस्तरमा हाम्रो ध्यानाकर्षण गरेको छ । एउटा उदाहरण लिऊँ, जुन समयमा मार्क्स–एङ्गेल्स घोषणापत्रको पाण्डुलिपि तयार गरिरहेका थिए, त्यस बेला ठूला आजका बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरुको विश्व भनेको केवल दूर भविष्यको सङ्गीतजस्तै थियो । यसका बाबजुद उनीहरुले स्वतन्त्र उद्यम र प्रतिस्पर्धाले निश्चित रुपमा पुँजीको केन्द्रीकरण र उत्पादक शक्तिको एकाधिपत्यमा पुर्याउँछ भन्ने कुराको व्याख्या गरेका छन् ।बजारका रक्षकहरुले मार्क्सको यस प्रश्नमा आरोपित गल्तीको सवालमा दिएका वक्तव्यहरु बढ्दा स्पष्टतः हास्यास्पद लाग्छन् । जब कि यो तथ्यगत रुपमा उत्कृष्ट र सही अनुमानहरुमध्येको एक थियो । आज यो अकाट्य तथ्यको रुपमा स्थापित भइसकेको छ कि मार्क्सले पहिले नै पहिचान गरको पुँजीको केन्द्रीकरणको प्रक्रिया सम्पन्न भइसकेको छ, भइरहेको छ र वास्तवमा पछिल्ला केही दशकको दौरानमा पहिला कहिल्यै नपुगेको तहमा पुगिसकेको छ ।दशकौँसम्म बुर्जवा समाजशास्त्रीहरुले यी दाबीलाई खण्डन गर्दै समाज अझै समान बन्दै छ र परिणामस्वरुप वर्गसङ्घर्ष हाते तान र काठको हलोजस्तै प्रचलनबाट हराउँदै छ भन्ने कुरा प्रमाणित गर्न निरन्तर प्रयत्न गरिरहे । उनीहरु मजदुर वर्ग हराइसक्यो र हामी सबै मध्यम वर्ग हौँ भन्दछन् । पुँजीको केन्द्रीकरणको सवालमा भविष्य साना व्यवसायमा छ र सानो चिज सुन्दर हुन्छ भन्ने दाबी गर्दछन् ।आज यी दाबीहरु कति धेरै व्यङ्ग्यपूर्ण देखिन्छन् भने ! पूरै विश्वको अर्थतन्त्रमा दबदबा कायम गर्ने ठूला कम्पनीहरु दुई सय भन्दा धेरै छैनन् र त्यसकोे पनि बहुसङ्ख्या अमेरिकामै आधारित छ ।जम्मा १४७ संस्थानहरुले विश्वको ४० प्रतिशत सम्पत्तिमाथि स्वामित्व राख्दछन् । यी विशाल संस्थान नै विश्व अर्थतन्त्रका वास्तविक शासक हुन् । जस्तैः वालमार्ट, एप्पल र सेलले संयुक्त रुपमा विश्वका अधिकांश देशहरुले भन्दा बढी पैसा कमाउँछन् । विश्वका १० ठूला संस्थानहरुको मूल्य २८५ ट्रिलियन डलर थियो । जुन पिँधका आयरल्यान्ड, इन्डोनेसिया, इजरायल, कोलम्बिया, ग्रिस, दक्षिण अफ्रिका, इराक, भियतनामलगायतका देशहरुको सम्पत्तिभन्दा पनि धेरैले बढी हो ।लेनिनले विकासको साम्राज्यवादी अवस्थामा आर्थिक शक्ति ठूला बैङ्कहरुको हातमा केन्द्रित हुन्छ भनेर इङ्गित गरेका थिए । त्यो विश्लेषणलाई वर्तमान अवस्थाले पूर्ण रुपमा पुष्टि गरिसकेको छ । विश्व अर्थतन्त्रलाई वित्तीय पुँजीले आफ्नो प्रभुत्वमा राखेको छ । पुँजीको केन्द्रीकरणका साथसाथै स्थिर रुपमा असमानता पनि बढिरहेको हुन्छ । सबै देशमा राष्ट्रिय आयमा नाफाको अंश किर्तिमानी उच्च विन्दुमा हुन्छ भने ज्यालाको अंश चाहिँ किर्तिमानी तल्लो विन्दुमा हुन्छ । विश्वव्यापी असमानता बढिराखेको छ । विश्वको आधाभन्दा बढी सम्पत्ति एक प्रतिशत जनसङ्ख्याको हातमा छ ।मितव्ययिताको आवश्यकता छ भनेर प्रवचन दिँदै गर्दा बैङ्कर र पुँजीपतिहरुले अविछिन्न रुपमा आफूलाई झन्झन् धनी बनाउँदै लगिरहेका छन् । अमेरिकामा श्रमिकहरुले १० वर्ष पहिलेको तुलनामा एक तिहाइभन्दा बढी उत्पादन गरिराखेका छन् । तर, वास्तविक अङ्कमा ज्याला भने कि स्थिर छ कि त घटेको छ । नाफामा उच्च वृद्धि भइराखेकै छ र धनीहरु श्रमिक वर्गको मूल्यलाई कुल्चिएर अझै धनी बनिराखेका छन् ।भूमण्डलीकरणएउटा अर्को चाखलाग्दो उदाहरण भूमण्डलीकरणलाई नै लिऊँ, विश्व बजारको दबाबपूर्ण वर्चस्व अहिलेको हाम्रो समाजको अति महङ्खवपूर्ण अभिव्यक्ति हो । यो हालसालैको अन्वेषण हो भन्ने ठानिन्छ । वास्तवमा भूमण्डलीकरणलाई मार्क्स–एङ्गेल्सले १५० वर्षभन्दा अगाडि नै पूर्वानुमान र व्याख्या गरिसकेका थिए । महङ्खवपूर्ण दस्तावेजहरुकोे प्रस्तावनामा भूमण्डलीकरणसम्बन्धी व्याख्या पाइन्छ । आजको समयमा यो विश्लेषण प्रभावकारी रुपमा पुष्टि भएको छ । तथापि जब कम्युनिष्ट घोषणापत्र लेखिएको थियो, त्यति बेला यो परिकल्पनालाई पुष्टि गर्ने कुनै अनुभवसिद्ध तथ्याङ्क थिएन । एक मात्र पूर्ण विकसित पुँजीवादी अर्थतन्त्र बेलायत थियो । फ्रान्स र जर्मनीका शिशु उद्योगहरु उच्च शुल्कको पर्खालको पछाडपट्टि आश्रय लिइरहेका थिए । तथाकथित भूमण्डलीकरण राष्ट्रिय बजारको साँघुरो सीमाभन्दा पछाडि जाने, श्रमको अन्तर्राष्ट्रिय विभाजनलाई विकास गर्ने र गतिशील बनाउने पुँजीवादको अनिवार्य प्रवृत्तिको अभिव्यक्ति हो ।उत्पादनको उचित योजनाका लागि हाम्रो विश्वको विशाल स्रोतलाई उत्पादनको उचित योजनामार्फत सुसङ्गत बनाउनु अति आवश्यक छ । पुँजीवाद एउटा यस्तो अराजक व्यवस्था हो, जुन केही व्यक्तिको सम्पत्ति र शक्ति आर्जन गर्ने महङ्खवाकाङ्क्षाका लागि शोषण र पृथ्वीको दोहन गर्न नयाँ नयाँ बाटोको निरन्तर खोजी र लोभमा आधारित हुन्छ । ठूला कम्पनीहरुले वातावरण (पर्यावरण) प्रति लापर्बाहीपूर्ण उदासीनता देखाएका छन् । नाफाका लागि तिनीहरुको उच्छृङ्खल खोजले ‘रेन फरेस्ट’ (भूमध्यरेखा वरिपरिको सदावहार जङ्गल) को विनाश गर्यो, समुद्रलाई विषाक्त बनायो, बिरmवा र जनावरका असङ्ख्य प्रजातिहरुलाई पूर्ण नष्ट गर्यो । त्यो खोजले हामीले फेर्ने श्वास, पिउने पानी र खाने अन्नलाई प्रदुषित बनाएको छ ।मानवजातिको विकासका दुई बाधक तङ्खवहरु छन् । तीमध्ये एउटा उत्पादनका साधनहरुको व्यक्तिगत स्वामित्व हो भने अर्को बर्बर युगमा स्थापित काम नलाग्ने अवशेष अर्थात् राज्य हो । सिङ्गो मानव सभ्यताको प्रगतिका लागि यी बाधकहरुलाई तत्काल भत्काउनु सर्वहारा वर्गको ऐतिहासिक कार्यभार हो ।वर्गसङ्घर्षऐतिहासिक भौतिकवादले हामीलाई के सिकाउँछ भने वस्तुगत अवस्थाले चेतनाको निर्धारण गर्दछ । आदर्शवादीहरुले सधैंभरि चेतनालाई सबै मानवजातिको प्रगतिको चालक शक्तिको रुपमा देखाइरहे । तर, इतिहासको सबैभन्दा सतही अध्ययनले पनि के देखाएको छ भने मानव चेतना सधैंभरि घटनाहरुको पछाडि रहन प्रवृत्त हुन्छ । क्रान्तिकारी हुनुभन्दा धेरै टाढा यो स्वाभाविक र पूर्ण रुपमा अनुदारवादी कुरा हो ।निर्णायक विश्लेषणमा मार्क्सवादले के व्याख्या गर्दछ भने सम्पूर्ण सामाजिक विकासमा महङ्खवपूर्ण कुरा भनेको उत्पादक शक्तिहरुको विकास हो । समाज अगाडि बढिरहेको छ भन्नुको अर्थ जबसम्म उद्योग, कृषि, विज्ञान र प्रविधि आदिको विकास गर्न सक्षम छ, जनताको ठूलो सङ्ख्याले यसलाई सम्भव देख्दछ । यस्तो अवस्थामा मानिसहरु सामान्यतया वर्तमान समाज, नैतिकता र नियमहरुमाथि प्रश्न गर्दैनन् । अर्कोतर्फ ती प्राकृतिक र अवश्यम्भावीजस्ता देखिन्छन्, सूर्य उदाउनु र डुब्नुजस्तै प्राकृतिक र अवश्यम्भावी ।विगतको समयमा युरोपमा वर्गसङ्घर्ष इतिहासको कुराजस्तो देखिन्थ्यो । तर, अहिले सञ्चित भएका अन्तर्विरोधहरु सतहमा आइरहेका छन् र सबैतिर वर्गसङ्घर्षको विष्फोटका लागि मार्ग तय गर्दै छन् । अमेरिकालगायत सबैतिर तुफानी घटनाहरु तयार हुँदै छन् । विषम र आकस्मिक परिवर्तनहरु परिस्थितिमा अन्तर्निहित हुन्छन् ।जब मार्क्स–एङ्गेल्सले घोषणापत्र लेखे, उनीहरु क्रमशः २९ र २७ वर्षका दुई युवा थिए । उनीहरु अन्धकार प्रतिक्रियावादी समयमा लेखिरहेका थिए । मजदुर वर्ग प्रस्ट रुपमा स्थिर थियो । घोषणापत्र ब्रसेल्समा लेखिएको थियो, जहाँबाट उनीहरुलाई राजनीतिक शरणार्थीको रुपमा भाग्न बाध्य पारिएको थियो । स्पेनमा सन् १९३० देखि १९३७ सम्मको समयावधिमा जस्तै हामी झड्केदार समयमा प्रवेश गर्दै छौँ । जुन केही समयसम्म रहिरहनेछ । त्यहाँ असफलता र पराजयहरु पनि हात पर्नेछन् । तर, यी अवस्थाहरुमा आम जनताले धेरै छिटो बुझ्नेछन् । अवश्य पनि हामीले यसलाई अतिरञ्जित बनाउनु हुँदैन कि हामी अहिले नै आमूल परिवर्तनगामी प्रक्रियाको निकै नजिकको सुरmवातमा छौँ ।पुँजीवादमाथि प्रश्न गर्ने मानिसहरुको सङ्ख्या बढिरहेको छ । उनीहरु मार्क्सवादका विचारहरुप्रति खुल्ला हुँदै छन् । जुन आयाममा यसअघि कहिल्यै भएका थिएनन् । आउने समयमा क्रान्तिकारीहरुका स–साना समूहमा सीमित विचारहरुलाई दशौँ लाख समर्थकहरुले व्यग्रताका साथ पछ्याउनेछन् ।त्यसकारण फुकुयामालाई हामीले यसरी उत्तर दिन सक्छौँ– इतिहासको अन्त्य भएको छैन । वास्तवमा यो मुस्किलले पुनः सुरm मात्र भएको छ । भविष्यका पुस्ताले हाम्रो वर्तमान सभ्यतालाई हेर्दा लगभग उस्तै व्यवहार देखाउनेछन्, जस्तो अहिले हामी यो पुँजीपति वर्गको नरभक्षताप्रति देखाइरहेका छौँ । उच्चस्तरको मानव विकास हासिल गर्नका लागि पूर्वसर्त नै पुँजीवादी अराजकताको अन्त्य हुनु हो । यसका साथै न्यायसङ्गत उत्पादनको प्रजातान्त्रिक योजनाको स्थापना हो । जसमा पुरmष–महिला आफ्नो जीवन र परिस्थितिलाई आफ्नै वशमा लिन सक्छन् । विज्ञान र प्रविधिको विशाल सम्भावनालाई प्रयोग गर्दै तिनलाई निजी स्वामित्व र राज्यको क्रूर तथा घटिया बन्धनबाट मुक्त गर्दै हाम्रो विश्वलाई दमन गर्ने र यसलाई विनाशको डर देखाउने सबै समस्याहरुलाई समाधान गर्न सम्भव हुनेछ । वास्तविक मानव इतिहास तब मात्र सुरू हुनेछ जब मानिसले पुँजीवादी दासत्वको अन्त्य गर्नेछन् र स्वतन्त्रताको भूमिमा पहिलो पाइला राख्नेछन् ।(नेपालबाट प्रकाशन हुने त्रैमाशिक पत्रिका अनुशीलनको दोस्रो अङ्कमा प्रकाशित)
